Soru:
Günümüzde domates ve bileşenlerinin, belirli kronik rahatsızlıkları önlemede bilinen rolleri nelerdir ?

Cevap:
Kanser;
Yapılan son çalışmalar, referans yayınlardaki ( CNERNA 1996, WCRF 1997, COMA 1998, Uluslararası kanser araştırma kuruluşu 1998 ) bulguları doğrulamaktadır. Bunlara göre, domates ve bileşenlerinin üst solunum yolları ve sindirim sistemi , akciğer ve karın bölgesindeki organlarda oluşabilecek kanserlerde önleyici bir rolü vardır ancak domatesin doğal olarak mı yoksa işlenmiş olarak mı yarar sağladığı belirtilmemiştir. Bu yüzden bu önleyici rolün ısıya dirençli ya da dirençsiz maddelerden mi kaynaklandığı konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Likopen domatese özgü karotenoid ve güçlü bir antioksidan olup ısıl işlem ve diğer endüstriyel işleme sürecinde konsantre hale gelmektedir. Son zamanlarda yapılan sekiz bilimsel çalışmanın ikisi likopenin kanserle ilişkisi olduğunu göstermiştir. Anack tek başına likopen kanseri önlemede etkili olmamakla birlikte, b-karoten, E&C vitamini, fenolik maddeler gibi bileşenlerle beraber yukarıda bahsedilen kanser türlerini önlemede bir rol üstlenir. b-karoten, C vitamini ve E vitamini gibi antioksidanların tek başlarına ya da birbirilerine bağlı olarak ( sinerjik etki ) kanser riskini azalttıkları ispatlanmıştır. Sonuç olarak şu söylenebilir ki ; domatesin ( muhtemelen işlenmiş ürünlerinin de ) sağlık açısından koruyucu etkisi nedeni ile gıda tüketiminde yer alması gerekmektedir.
Yine son zamanlarda yapılan beş bilimsel çalışma likopenin prostat kanseri ile muhtemel ilişkisinin olabileceğini göstermiştir. Yapılan iki çalışma ise bu maddenin prostat kanseri riskini azaltmada kesin bir rol üstlendiğini göstermiştir. Ayrıca bu çalışmalar sonucunda likopenin pankreas kanserinde önleyici bir etkiye sahip olabileceği ihtimali ortaya çıkmıştır.
Plazma konsantrasyonu üzerine yapılmış çalışmalarda, sigara içenlere uygulanan E vitamininin prostat kanseri riskini azalttığı gözlenmiştir.

Kalp rahatsızlığı;
Domatesin kalp rahatsızlıkları üzerine spesifik etkileri üzerine herhangi bir çalışma bulunmamakla birlikte genel olarak meyve ve sebzelerin ( domates dahil ) önleyici etkileri olduğu bilinmektedir. Mevcut bilgiler ışığında likopenin etkileri hakkında kesin bir şey söylenemez. Anacak diğer karotenoid maddeler E ve C vitaminleri fenolik bileşikler, potasyum ve folik asit gibi domatesin mikro bileşenleri likopen ile sinerjik etkileşim ile bu rahatsızlıklar konusunda yararlı olabilirler.
Eğer likopen bu rahatsızlıkların önlenmesinde meyve sebzelerde bulunan diğer maddelerle sinerjik etkide bulunuyorsa şunu söylemek gerekir ki ; gıdalar arasında domates, içinde likopen ihtiva eden tek maddedir.

Akciğer fonksiyonları;
Bu konuda domates veya likopen üzerine şimdiye kadar yapılmış spesifik bir çalışma yoktur. Ancak domateste bulunan bazı antioksidanlar üzerinde çalışmalar devam etmektedir.

Yaşa bağlı görme bozuklukları;
Katarakt körlüğün en büyük sebebidir ve makular dejenerasyon da yaşlanma ile ilgili bir problemdir. Her iki rahatsızlıkta gözün, uzun süreli olarak ışığa ve serbest radikallere maruz kalması sonucu oluşan oksidatif bir süreci içeren bijolojik bir olay neticesinde gerçekleşir. Bugüne kadar makular dejenerasyon konusunda yeteri kadar çalışma yapılamamıştır ve domates ve bileşenlerinin katarakt üzerinde önleyici etkileri cevaplanmamış bir soru olarak kalmıştır. İtalya’da gerçekleşen bir çalışmaya göre , normalden üç kat fazla domates tüketen deneklerde daha düşük katarakt riski gözlenmiştir. Ancak Kuzey Amerika’da gerçekleştirilen diğer bir çalışmaya görede fazla domates tüketiminin katarakt hastaları üzerinde herhangi yararlı bir etkisi gözlenememiştir. Kültürel ve coğrafik farklılık gösteren diyetler göz önünde bulundurulduğunda , domates tüketiminin diğer bazı gıdalarla birlikte olması durumunda yarar sağlayacağı sonucu çıkarılabilir.

Yaşlanma;
Domatesin yaşlanmaya spesifik etkileri konusunda henüz herhangi bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Aynı şey diğer meyve ve sebzeler için de geçerlidir. Sadece birkaç antioksidan üzerinde az miktarda çalışma vardır. Oksidasyon sürecinin agresif etkisinin yaşlanmanın bir parçası olduğunu düşünürsek, antioksidan tüketiminin bu sürece olumulu yönde etki edebileceğini söyleyebiliriz.

Genel sonuçlar;
Günlük domates tüketimi , üst sindirim ve solunum yolları, akciğer ve karın bölgesi organları kanser riskini azaltmaktadır. Diğer kanser türleri için eldeki veriler yetersizdir. Çoğu çalışma sağlanan bu yararın domatestenmi yoksa işlenmiş domates ürünlerindenmi kaynaklandığı konusunda bir sonuç ortaya koymaz ancak domates yemeklerinin prostat kanserini azaltıcı bir etkisi olduğu gözlenmiştir. Yinede bu konu hakkında daha fazla doğrulayıcı bilgilere gereksinim duyulmaktadır.
Yukarıda bahsedilen diğer rahatsızlıklar konusunda domatesin yararları konusunda eldeki bilgiler henüz yetersiz denilebilecek kadar azdır.
Domates birçok kronik rahatsızlığa iyi geldiği düşünülen içeriğinde fazla miktarda besleyici ya da besleyici olmayan bileşen içeren bir meyvedir. Ancak şunuda söylemek gerekirki; yaşlanma ile ilgili rahatsızlık olan makula domateste çok az miktarda bulunan lutein tarafından ilerleyebilir.
Bugüne kadar yapılan birçok çalışma b-karoten hakkındadır. Bunun sebebi de likopenin sadece son zamanlarda izole edilmiş olmasıdır. Likopen konusunda bir diğer dezavantajda bu maddenin insan vücudundaki yararlanılabilirliğinin bilinmemesidir.